موسیقی میکرو تونالیته

در واقع بعد از اعمال اعتدال فواصل (چه بطور مساوی و چه به صور دیگر) در موسیقی غربی، كوچكترین فاصله قابل اجرا كه ارزش زیباشناسانه و موسیقایی دارد، نیم پرده بود كه در سنت شكنی قرن 20 مبنای كار آهنگسازان آتونال مانند شوئنبرگ قرار گرفت.

در همان زمان جریان دیگری شكل گرفت. تعدادی از آهنگ سازان خود را به تغییر "7 نت به 12 نت" محدود نكردند و به دنبال فواصل و هارمونی های نامكشوف، جستجوی خود را آغاز نمودند. در این جستجو به دنیای میكروتونالیته راه یافتند.

در واقع اگر برای موسیقی "فرهنگ فواصل" را تدوین نمائیم موسیقی غربی به معنای اخص آن احساس ضعف می نماید، چرا كه محدود به 12 نیم پرده مساوی می باشد. ولیكن در برداشت غیرغربی موسیقی محدودیتی در انداره فواصل وجود ندارد و همواره میتوان فواصل كوچكتر از نیم پرده را در اشل موسیقایی مشاهده نمود. به این ترتیب حضور فواصل "ریز پرده" یا "میكروتن" یكی از مهمترین شاخص های هر فرهنگ موسیقایی غیرغربی است.

در تاریخچه موسیقی غربی تا قبل از اعمال اعتدال و تبدیل گام به 12 نیم پرده مساوی، فواصل كمتر از نیم پرده شناخته شده بوده اند. در سال 1482 موسیقیدان و تئوریسین اسپانیایی به نام "بارتولومه راموس" با اشاره به اختلاف G#/Ab پیشنهاد فاصله ای كوچكتر از نیم پرده را می دهد كه در ساختار دیاتونیك مشاهده نشده و بین این 2 نت قرار دارد.

در سال 1555 "نیكولا وینسنتینو" آهنگساز و تئوری پرداز با پیشنهاد تقسیم فاصله اكتاو به 31 قسمت ، سازی به نام Arcioorgan را می سازد كه به گفته خودش موسیقی تمام ملل را به اجرا می گذارد.

برخلاف این عده، تعداد دیگری از موسیقیدانان فواصل ریز پرده را برخلاف طبیعت آواز خوانان و احساس شنوایی بشر می دانستند. در دوران معاصر نیز مخالفان ، فواصل میكروتنال را "فواصل ابتدایی" و متعلق به "سطوح پائین فرهنگی" می دانند.

 در یك نگاه می توان 3 جنبه برای میكروتونالیته درنظر گرفت :

1- كاربرد میكروتن به عنوان فواصل كوچكتر از نیم پرده و پرده كه هویت مستقل دارند. در دیدگاه نوین تمام فواصل میكروتنال، هویتی مستقل داشته و به عنوان فاصله فرعی و جمع شدنی یا كم شدنی با فواصل اصلی پرده ونیم پرده محسوب نمی شوند. همچنانكه فاصله پنجم درست با نسبت 2/3 فاصله ای با هویت است به همین ترتیب فاصله میكروتن 150 سنت با نسبت 453/494 نیز هویتی مستقل دارد.

2- در میكروتنالیته فواصل و كوكهای نامعمول و خارج از اعتدال به كار گرفته می شود.

3- در میكروتونالیته محدودیتی در استفاده از سیستمها و فواصل موجود در تمام فرهنگهای موسیقایی وجود ندارد. به همین خاطر میتوان علاوه بر فواصل موجود در فرهنگهای موسیقایی، به كشف فواصل جدید نیز از طریق تئوری پردازی اقدام نمود.

در اوایل جریان میكروتونالیسم، استفاده از "گام تمام ربع پرده " با نام "گام 24 قسمتی مساوی" توسط بعضی از آهنگسازان مرسوم گشت. كسانی مانند Charles Ives با "3 قطعه ربع پرده برای پیانو" ، Ivan Wyschnegradsky آهنگساز مكزیكی Julian Carillo از این دسته اند. بتدریج آهنگسازان به سوی گام ها و مقام های جدیدتر جلب شدند. چرا كه به زعم آنان موسیقی ، آزاد خلق شده و به سمت آزادی و هارمونی ابدی پیش میرود.

در روسیه و در اوایل قرن 20 ، Alexander Scriabin علیرغم عدم استفاده عملی از فواصل میكروتنال، همواره در آرزوی استفاده از آنها بوده است. از دیگر محققان روسی میتوان Arseny Avracimov را نام برد كه به گسترش فواصل از طریق كاربرد هارمونیكهای اصوات اعتقاد داشته و ابداع گام 48 تایی مساوی تحت عنوان "سیستم جهانی اصوات" از ابتكارات اوست.

در سال 1958 ، دانشمند روسی Evgeny Murzin با ابداع دستگاهی توانست فواصل گام 72 قسمتی مساوی را به وجود آورده و با كاربرد هارمونیكهای مختلف، صداسازی نماید. در سال 1946 و در عصر استالین، تئوری پردازی به نام Alexei Ogolvetes گام 17 و 22 قسمتی مساوی را معرفی می نماید.

نسل جدید آهنگسازان بعد از جنگ اروپا مانند Karlheinz Stockhausen اقدام به كاربرد گامهای غیراكتاوی مانند گام "5اكتاوی 25 قسمتی" (نسبت پنج یكم به 25 قسمت مساوی تبدیل شده است تا در هر اكتاو 767/10 صدا داشته باشیم) نمود. همچنانكه در بالا نیز دیدیم، ماهیت فواصل موسیقایی در ارتباط با نحوه تقسیم بندی اكتاو است. یك گام را میتوان به N قسمت مساوی یا غیرمساوی تقسیم كرد. در گام "5 تایی مساوی5-EDO " 5 فاصله مساوی240 سنتی مشاهده می شود كه از دید موسیقی غربی برای شنونده نامعمول است. حتی گام میتواند اكتاوی نباشد یعنی اگر گام ها از 5 فاصله 250 سنتی تشكیل شود این گام در 1250 سنت بسته می شود.

امروزه به راحتی میتوان با استفاده از سازهای الكترونیك بین سیستمهای مختلف گام حركت كرده و دنیای متنوع اصوات و گامها را نشان داد. از طرفی سازهای آكوستیك مانند ابوآ ، هورن فرانسوی قابلیت اجرای فواصل میكروتن را داشته كه امروزه توسط نوازندگان میكروتونالیست به اجرا در می آیند. موسیقی ایرانی و سازهای ایرانی كاملا" در محیط موسیقی میكروتونال قرار دارند. فواصل كمتر از نیم پرده در موسیقی ایرانی جزو فواصل میكروتونالند.

به عنوان مثال پنتاكورد اول گونه ای از گام سه گاه اجرا شده توسط استاد عبادی ، در دائره المعارف اینترنتی TONALSOFT به عنوان بخشی از گام "17 تایی مساوی" معرفی شده است :

Fa = 0 CENT ………0
Sol = 215 CENT..…~ 211.7647 (2nd degree of 17-EDO)
La p = 356 CENT…~ 352.9412 (3rd degree of 17-EDO)
Si b = 501.57 CENT…..~ 494.1176 (Fourth degree of 17-EDO)
Do = 709.5 CENT…….~ 705.8824 (Fifth degree of 17-EDO)

در این نمودار درجات گام 12 تایی مساوی ، گام 17 قسمتی مساوی و فواصل سه گاه عبادی و میزان اختلاف آنها مشاهده می شود و مشخص است كه میزان اختلاف فواصل سه گاه عبادی با گام 17 تایی بسیار كم است. برای مشاهده نمودار در اندازه بزرگتر روی آن کلیک کنید.

تقسیم بندی درجات گام

در دوتار حاج قربان سلیمانی نت سل با اختلاف 27- سنت 27-G، فاصله ای میكروتن با نسبت 366/557 و 27 سنت بم تراز فاصله 5 درست است و می تواند به گامهای 41، 189،82 قسمتی مساوی تعلق داشته باشد. شناوری فواصل میكروتنال باعث میشود كه یك دستگاه ایرانی مانند 3 گاه درگامهای مختلف میكروتن اجرا شود. واین از زیبایی های موسیقی ایرانی است چرا كه هر گام میكروتنال بسته به تعداد تقسیمات درونی خود حالت های متفاوتی دارد.

به عنوان مثال طبق نظرIvor darreg گام 17 تایی مساوی دارای حالاتی مانند سخت ، پولادین و درخشان است. در جدول زیر فواصل گام 14 تایی مساوی بر اساس سنت CENT آورده شده است.

موضوعات مرتبط: موسیقی میکرو تونالیته سلفژ چیست...